„Cmentarz można zburzyć – pamięci zniszczyć nie sposób” głosi polski i niemiecki napis przed wejściem na teren tego niezwykłego pomnika położonego na terenie Parku Grabiszyńskiego – dawnego cmentarza. Tu jeszcze w latach 60. XX wieku znajdowało się krematorium i obok niego kolumbaria, do których prowadziły cmentarne aleje obsadzone - obecnie już dorodnymi - drzewami. Na obrzeżach Parku Grabiszyńskiego pozostały jeszcze powojenne polskie groby, zasypane studnie przy alejkach, a w jednej z jego części polne kamienie ze śladami napisów – stały one bowiem kiedyś na czyimś grobie.
Poniemieckie cmentarze w barbarzyński sposób zlikwidowano w 20 lat po wojnie. Niektóre zamieniono w parki z cennym przyrodniczo drzewostanem, o innych przypominają kości ludzkie wykopywane podczas prac ziemnych na terenie osiedla lub zapadliska na parkingu przed pawilonem handlowym, które utworzyły się w równych odległościach w miejscach, gdzie niegdyś były groby. Tylko napisy na kamieniach (w tym cennych marmurach), które połamane posłużyły do umocnienia brzegów fosy miejskiej, stawu w parku czy jako podmurówka ogrodzenia szkoły i przedszkola, wybiegów w zoo, świadczą, że w ten sposób wykorzystano wtórnie materiał z nagrobków.
Cmentarze te założono w połowie XIX w., nagrobki na nich były często wyjątkowymi dziełami sztuki, upamiętniającymi miejsce pochówku ludzi zasłużonych dla Niemiec, dla Wrocławia... Kiedy więc ubolewamy nad stanem cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie czy na wileńskiej Rossie, sprawiedliwie musimy przyznać, że potraktowano je inaczej niż władze polskie potraktowały wrocławskie zabytkowe cmentarze... Ocalał jedynie Stary Cmentarz Żydowski przy ul. Ślężnej – tylko dlatego, że pochowany został na nim twórca pierwszej partii robotniczej w Niemczech Ferdynand Lasalle. Jego grób przez lata był celem odwiedzin delegacji partyjno-państwowych z Niemiec Wschodnich lub socjaldemokratów z Niemiec Zachodnich…
W grudniu 2000 r. przedstawiciele parafii ewangelicko-augsburskiej we Wrocławiu (luteranie) wystosowali do prezydenta miasta, wojewody i marszałka, konsula generalnego Niemiec, kościołów chrześcijańskich i Gminy Wyznaniowej Żydowskiej propozycję uczczenia pomnikiem dawnych wrocławian (breslauerów) pochowanych na nieistniejących już cmentarzach.
Pomnik Wspólnej Pamięci poświęcony został 1 listopada 2008 r. przez przedstawicieli 4 wyznań. Składa się on z wysokiej na 3 – 4,5 m granitowej ściany długości 70 m i szerokości 80 – 90 cm. Jego środkowy segment został przewrócony, co symbolizuje bramę między światem zmarłych i żywych. Na tej poziomej płycie wypisane są nazwy nieistniejących cmentarzy katolickich, ewangelickich, komunalnych i żydowskich dawnego Wrocławia. W pionową ścianę wmontowano zachowane autentyczne kamienie nagrobne symbolizujące dawnych wrocławian różnych wyznań.
Autorem idei tego niezwykłego Pomnika w 2005 r. jest rzeźbiarz Tomasz Tomaszewski (ASP Wrocław), który zrealizował go wraz z prof. Alojzym Grytem (twórcą m.in. fontanny na wrocławskim Rynku).
Pomnik ten znajduje się naprzeciwko czynnego Cmentarza Grabiszyńskiego, gdzie współcześni wrocławianie mają groby swoich bliskich. Groby ich przodków często pozostały na Kresach dawnej Rzeczpospolitej. Wyrazem szacunku dla pamięci dawnych niemieckich mieszkańców naszego miasta jest fakt, że monumentalny Pomnik Wspólnej Pamięci nie tknięty jest przez graficiarzy. Często zaś spacerowicze ustawiają przy nim zapalone znicze.
tekst i zdjęcia: Anna Oryńska - przewodnik po Wrocławiu